بساط کتاب سازان در فروشگاه های زنجیره ای با فرهنگ نشر چه می کنند
تهران- ایرناپلاس- از نگاه فعالان عرصه نشر،«کتاب‌سازان» که دامنه بساط خود را به غرفه‌های مترو، خیابان‌ها و مکان‌های مختلف کشانده بودند، با حضور خود در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، راهی را دنبال می‌کنند که می‌تواند موجب از بین رفتن بیخ و بُن فرهنگ چاپ کتاب در کشور شود.
به گزارش ایرناپلاس، چند سالی است که حضور بساط فروشندگان کتاب در شهر غیرقابل چشم‌پوشی است؛ البته نه دست‌فروشانی که کتاب‌های دست دوم را می‌فروشند، زیرا این قشر، افرادی هستند که به ادامه چرخه نشر کمک می‌کنند؛ در واقع با خرید کتاب دست دوم از افرادی – به دلایلی همچون کمبود فضای لازم برای نگهداری کتاب در خانه، مهاجرت و فوت کسی که کتاب‌ها را روزگاری جمع کرده- با قیمتی پایین‌تر از قیمت پشت جلد کتاب نو، می‌فروشند؛ اما بساط گستران افرادی هستند که کتاب‌ها را به شکل غیرقانونی چاپ می‌کنند.
ماجرا از کجا آغاز شد؟
بساط گستران کتاب به طور معمول در میدان‌های بزرگ شهر، ایستگاه‌های مترو، نمایشگاه‌هایی که در مدارس و دانشگاه‌ها برپا می‌شود، غرفه‌هایی که در شرکت‌ها و کارخانه‌ها اقدام به فروش کتاب می‌کنند و در فضای مجازی، فعالیت می‌کنند. این افراد کتاب را با تخفیف‌های بالای ۵۰ درصد می‌فروشند؛ تخفیف‌هایی که گاه تا بیش از ۸۰ درصد هم می‌رسد؛ اما مگر ناشر از انتشار کتاب چقدر سود می‌کند که این افراد می‌توانند تا این حد تخفیف دهند؟
بساط‌گستران کتاب بعد از سال‌ها فعالیت، روش‌های جدیدی برای کسب سود بیشتر و ادامه این کار طراحی می‌کنند. اقدام جدید این گروه، فروش کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای با تخفیف ۵۰ درصد و حتی بالاتر از آن است.
این قشر از افرادی که کتاب‌هایی را چاپ می‌کنند و آن را با ۵۰ درصد تخفیف یا بیش از آن می‌فروشند، ناشرانی هستند که عنوان کتاب را از پرفروش‌های یک نشر انتخاب و با تغییرات اندکی در متن کتاب، چاپ می‌کنند. به همین دلیل می‌توانند کتاب را با تخفیف‌های بالا بفروشند؛ زیرا این ناشران هزینه مولف، مترجم، ویراستار، صفحه‌بند و بسیاری از هزینه‌های جاری یک ناشر را ندارند و فقط هزینه کاغذ و چاپ را می‌پردازند. برخی از این ناشران پیش از این حتی از یارانه دولتی که به کاغذ تعلق دارد هم استفاده می‌کردند اما با نظارت بیشتر بر این حوزه امید است کاغذ با یارانه دولتی به دست ناشرنماها نرسد.
ضرورت آگاه‌سازی مخاطب درباره آثار کتاب‌سازی شده
یکی از دلایلی که کتاب‌های چاپ شده توسط ناشرنماها سر از فروشگاه‌های زنجیره‌ای معروف درآورده، بی‌اعتمادی کتابفروشان به این کتاب‌هاست. کتابفروشان آثار ناشران اصلی را در فروشگاه می‌فروشند؛ زیرا بیشتر آثاری که توسط ناشر با کپی‌برداری منتشر شده، با کمبودهایی مانند فقدان برخی از صفحات کتاب، بی‌نظمی و بی‌کیفیتی در چاپ مواجه است. اشکال در ترجمه و محتوای کتاب و کیفیت پایین جلد، شاخصه دیگر این کتاب‌ها شمرده می‌شود.
اگر این ناشران اقدام به تغییر ترجمه کتاب کنند، به دلیل همکاری نکردن با مترجمان کاربلد، ترجمه ضعیفی ارائه می‌دهند. اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران اعلام کرده، در پرونده‌ای فردی در طول ۲ سال حدود ۲۰ عنوان کتاب در حوزه‌های مختلف فلسفه، موسیقی، ادبیات و … ترجمه کرده؛ مشخص است که هیچ مترجم حقیقی قادر به انجام چنین کاری نیست.
آگاه‌سازی مخاطب، موضوع دیگری است که باید توسط متخصصان این حوزه و رسانه‌ها انجام شود؛ زیرا همه مردم با روند انتشار آثار کتاب‌سازی شده آشنا نیستند. این مساله زمانی اهمیت بالای خود را نشان می‌دهد که فعالیت ناشرنماها گسترش یافته و به فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز رسیده باشد؛ زیرا با فروش کتاب‌های کپی‌برداری شده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مردم می‌توانند با این دیدگاه که کالای با کیفیت در آن مجموعه فروخته می‌شود، این کتاب‌ها را خریداری کنند. به‌ویژه در شرایط اقتصادی که منجر شده کتاب از سبد خرید خانواده‌ها خارج شود، ارائه تخفیف بالا می‌تواند مشوق خوبی باشد.
بیشتر آثاری که توسط ناشر با کپی‌برداری منتشر شده‌است، با کمبودهایی مانند فقدان برخی از صفحات کتاب، بی‌نظمی و بی‌کیفیتی در چاپ مواجه است. اشکال‌هایی در ترجمه و محتوای کتاب و کیفیت پایین جلد، شاخصه دیگر این کتاب‌ها شمرده می‌شود.آثار فروش کتاب در مکانی غیر از کتاب‌فروشی
فتح‌الله فروغی مدیر انتشارات شورا و دبیر انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، سوپرمارکت را مکان مناسبی برای فروش کتاب نمی‌داند در حالی که به گفته او، فروش کتاب در فروشگاه زنجیره‌ای می‌تواند آثار مثبتی به همراه داشته باشد.
فروغی در این رابطه به ایبنا گفته، سوپرمارکت کارکرد فروش کتاب را ندارد؛ تجربه‌های ناموفق پیشین نیز بیانگر این است که در سوپرمارکت‌ها مردم با چشم خریدار به کتاب نگاه نمی‌کنند و از تقدس و حرمت آن کاسته می‌شود. زیرا سوپرمارکت به طور معمول محل خرید آنی(فوری) است. مخاطب در سوپرمارکت‌ها، ایستایی ندارد و نیازمند خرید نیازهای روزانه‌اش است.
به گفته این ناشر، عملکرد فروشگاه‌های زنجیره‌ای با سوپرمارکت‌ها متفاوت است زیرا در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، به طور معمول برنامه‌های مشخصی برای عرضه و فروش کتاب وجود دارد؛ آنچنانکه کتاب در این فروشگاه‌ها در محلی خاص و متمرکز ارائه می‌شود. فروش کتاب در مکانی غیر از کتابفروشی‌ها نیز ممکن است و می‌تواند مفید باشد؛ به شرط اینکه با یک برنامه و جایگاه تعریف‌شده به آن پرداخته شود.
چه کسانی باید فروشنده کتاب باشند؟
هومان حسن‌پور رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، ۱۱ آذر در برنامه «تقاطع فرهنگ» رادیو گفت‌وگو، درباره کتاب‌هایی که از روی آثار پرفروش ناشران کپی‌برداری و در فروشگاه زنجیره‌ای فروخته می‌شود، گفت: این کتاب‌ها نه تنها حق مولف و مترجم را از میان برده، بلکه از استواری معنایی و ادبی نیز برخوردار نیست. این یک سانحه یا فاجعه و از بین بردن بیخ و بُن فرهنگ چاپ کتاب در کشور است. پیش‌تر این کتاب‌ها در مکان‌های عمومی نظیر مترو، بیمارستان‌ها، کنار خیابان و… به فروش می‌رسید. در حالی‌که هر کالایی فروشنده تخصصی خود را دارد و باید در جای مناسب به فروش برسد.
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره روند فعالیت ناشرنماها توضیح داد: این افراد سودجو متن را از روی دست یک ناشر کپی کرده و با افزایش ۲۰ درصدی، قیمت کتاب‌های مورد نظر، تخفیفی ۴۰ درصدی برای آن در نظر گرفته و عرضه می‌کند. نکته نگران‌کننده اینجاست که وقتی یک مولف اثر خود را به دست ناشر اصلی می‌سپارد، مخاطب با مطلب اورجینال(اصل) روبه‌روست اما با بروز چنین پدیده‌ای، آثار دست اول در انبار ناشران خاک می‌خورد و انگیزه ادامه کار از بین می‌رود.
همچنین کتابفروشان بی‌انگیزه شده و تغییر کاربری می‌دهند؛ دیگر آنکه مترجمان و مولفان قلم خود را بر زمین می‌گذارند؛ زیرا هیچ بهره‌ای از چاپ کپیِ کتاب نمی‌برند. در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و نیز فضای مجازی، افراد حرفه‌ای باید فروشنده کتاب باشند.
این کتاب‌ها نه تنها حق مولف و مترجم را از میان برده، بلکه از استواری معنایی و ادبی نیز برخوردار نیست. این یک فاجعه و از بین بردن بیخ و بُن فرهنگ چاپ کتاب در کشور است. جولان متخلفان در فروشگاه آنلاین به‌دلیل نقص قانونی
دیجی‌کالا یکی از فروشگاه‌های آنلاین است که در سال‌های اخیر اقدام به فروش کتاب کرده است. هرچند این اپلیکیشن در فضای مجازی فعالیت می‌کند اما از جنبه‌هایی، قابل مقایسه با اقدام فروش کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای است؛ این در این شبکه فروش، کالاهایی بیشتر در دید مخاطب قرار می‌گیرد که نظرهای بیشتری درباره آن نوشته شده باشد. این مساله در مورد کتاب، موجب توجه بیشتر به کتاب‌های زرد و عامه‌پسند شده است.
نکته مهم دیگر آنکه، در دیجی‌کالا، کتاب‌ها نیز با تخفیف‌های بالا فروخته می‌شود؛ به این دلیل که ناشران اصلی نمی‌توانند تخفیف‌های ۵۰ تا ۸۰ درصد ارائه بدهند، در نتیجه دیجی‌کالا، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، غرفه‌های مترو و بساط‌گستران میدان‌های و خیابان‌های پرتردد، همه کتاب خود را از ناشران مشابه(غیراصلی) تهیه می‌کنند تا بتوانند چنین تخفیف‌هایی را ارائه دهند.
در روزهای گذشته دیجی‌کالا اقدام به انتشار آماری درباره فروش کتاب در این مجموعه کرده که نشان‌دهنده گسترش فعالیت در این روند است.
این نمودار نشان دهنده افزایش تعداد عنوان‌های کتابی است که در دیجی‌کالا به فروش می‌رسد. این در حالی است که به گفته کارشناس‌های حوزه نشر، ارائه کتاب در فضای مجازی بر اساس بازخورد پُست‌هایی است که بازدید بالایی دارد. چنین روندی منجر به فروش بیشتر کتاب عامه‌پسند و تضعیف کتاب‌هایی می‌شود که برای معرفی نیازمند فعالیت افراد متخصص است.
سجاد رسولی مدیر گروه فرهنگ و هنر دیجی‌کالا درباره ارائه گسترده برخی از کتاب‌ها در این پلتفرم به خبرنگار ایرناپلاس گفت: رنکینگ(رتبه‌بندی) هر کالایی از جمله کتاب‌ها در وبسایت‌های فروش، دارای فرمول مشخصی است. بخشی از آن مربوط به میزان کلیکی است که مراجعه‌کنندگان به این کالا دارند؛ همچنین کامنت‌ها(نظرها)، تعداد بازدید و فروش کالا در این الگوریتم دخیل است.
به گفته وی، این فرمول ترکیبی از چند شاخص است که باعث می‌شود برخی از کالاها از نظر مشاهده در سایت در اولویت بالاتری قرار گیرند. در همه جای دنیا حتی در جست‌وجوی گوگل و خرده‌فروشی‌های دیگر، الگوهای تبلیغات یکی از راهکارهایی است که کالاها در جست‌وجوی بالاتر بیایند و بیشتر دیده شوند؛ البته اینها با برخی حروف نمایش داده می‌شود.
در نقشه زیر، نسبت تعداد خرید از دیجی‌کالا به جمعیت استان نمایش داده‌شده است. مسئولان این سایت‌ها بر ارائه تسهیلات به مناطق محروم و امکان فروش کتاب در شهرهایی که کتاب‌فروشی ندارند، تاکید می‌کنند اما آمارها چیز دیگری را نشان می‌دهد. در نمودار زیر مشخص است که شهرهای بزرگ بیشتر از این امکانات استفاده کرده‌اند.
نقش اعمال سلیقه و هوش مصنوعی در چینش کالاها
رسولی با تاکید بر اینکه وجود الگوریتم برای اینکه چه کالاهایی نسبت به کالاهای دیگر بالاتر قرار بگیرند، مساله‌ای الزامی است، ادامه داد: در پلتفرم دیجی‌کالا هزاران کالا و هزاران رسته کالایی وجود دارد. هیچ وقت نیروی انسانی نمی‌تواند همه آنها را ترتیب دهد و اعمال سلیقه کند؛ در نتیجه باید این کار را به هوش مصنوعی بسپاریم.
وی ادامه داد: نکته دوم اینکه، هیچ تضمینی وجود ندارد که حتی اگر این مساله از نظر انسانی اتفاق بیفتد، آن فردی که این کار را انجام می‌دهد، بدون اعمال سلیقه این کار را بکند. این مساله به‌وجود می‌آید که یک فرد براساس چه سلیقه‌ای باید برای جامعه مخاطب تصمیم بگیرد و سلیقه خود را اعمال کند؟ تفاوتی که پلتفرم فروش با یک فروشگاه فیزیکی دارد، بی‌طرفی پلتفرم است.
مدیر گروه فرهنگ و هنر دیجی‌کالا اضافه‌کرد: در جایی که قانون، اجازه فروش کالا و فعالیتی را می‌دهد، من هم این اجازه را می‌دهم و روی آن کالا اعمال سلیقه نمی‌کنم. انتخاب را به مخاطب می‌سپارم؛ زیرا وظیفه پلتفرم ارائه سرویس است و نه اعمال سلیقه؛ اما در فروشگاه‌های فیزیکی به دلیل محدودیت فضا و اینکه تصمیم‌گیرنده شخص است، می‌تواند به‌راحتی طبق سلیقه خود، طراحی، چیدمان و عرضه را داشته‌باشد.
نقدی که بر دیجی‌کالا وارد می‌شود این است که علاوه بر کتاب‌هایی از ناشر اصلی، کتاب‌هایی را که کپی‌برداری یا رونویسی می‌شود، می‌فروشد. البته ممکن است این کتاب توسط ناشری منتشر شده باشد که مجوز کارش را از وزارت فرهنگ و ارشاد دریافت کرده؛ اما همواره بیان می‌شود که چرا این کتاب‌ها توسط دیجی‌کالا عرضه می‌شود؟ زیرا کمک به بازار این کتاب‌ها توسط دیجی‌کالا به گسترش فعالیت آنها کمک می‌کند.
رسولی با بیان اینکه دیجی‌کالا دو روش از سرویس‌دهی را ارائه می‌دهد، گفت: یکی سرویس آن است که به‌عنوان فروشنده دیجی‌کالا این محصولات را روی سایت ارائه می‌دهد. این روش ۱۰ درصد از کل پلتفرم را پوشش می‌دهد. دومین سرویس، مارکت پلیس (پلتفرمی که در آن فروشندگان کالاهای مختلف می‌توانند به صورت آنلاین محصولاتشان را به فروش برسانند) دیجی‌کالاست. که افراد با ارائه مدارک می‌توانند فروشنده شوند و محصولات را ارائه کنند.
او افزود: دیجی‌کالا می‌تواند کتاب را خودش بفروشد یا افرادی از راه مارکت پلیس، در دیجی‌کالا محصولات خود را بفروشند. می‌توانیم در قسمتی که کتاب را عرضه می‌کنیم، طبق سلیقه رفتار کنیم. شما هرگز در آن بخش از دیجی‌کالا، از کتاب‌های ناشرهایی که به‌عنوان کتاب‌ساز معروف شده‌اند، نمی‌توانید ردی پیدا کنید و همیشه با ناشرهای برتر کشور فعالیت می‌کنیم.
همکاری با کتاب‌سازها سلیقه ما نیست
مدیر گروه فرهنگ و هنر دیجی‌کالا با یادآوری اینکه ایران عضو کنوانسیون برن نیست و قانون کپی‌رایت در آن رعایت نمی‌شود، ادامه داد: تلاش کردیم در دیجی‌کالا به سمت ناشرهایی که شائبه‌ای از کتاب‌سازی دارند، نرویم و فقط با ناشرهای شناخته شده و برتر کشور همکاری کنیم اما در «مارکت پلیسِ دیجی‌کالا» بازار آزادی وجود دارد که در مورد کتاب با سختگیری‌های بیشتری هم همراه است. در بسیاری از رسته‌های کالا، افراد فقط با یک کد ملی می‌توانند فروشنده شوند اما در حوزه کتاب یا باید مجوز معتبر از وزارت فرهنگ و ارشاد به‌عنوان ناشر یا جواز کسب از اتحادیه ناشران و کتابفروشان داشته باشند.
رسولی با تاکید بر اینکه ملاک دیجی‌کالا قانون است و به همین دلیل نمی‌توانند مانع فعالیت افرادی شوند که یکی از دو مجوز بیان شده را دارند، ادامه داد: با اینکه در همکاری با آن ناشرها سود زیادی وجود دارد، این موضوع سلیقه ما نیست و ما هم از این مساله خرسند نیستیم؛ فقط در مارکت پلیس، این گروه از ناشرها فعالیت می‌کنند.
نمی‌توان به فردی مجوز و صلاحیت فعالیت داده شود و از فروشگاه بخواهند که با او همکاری نکند. وقتی مجوز نشر یا تاسیس کتاب‌فروشی عرضه می‌شود، نمی‌توان از فروشنده خواست با آن ناشرها فعالیت و همکاری نداشته باشند.وی افزود: در دیدار و گفت‌وگوهایی که با مسئولان ذیربط مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم، این موضوع را اعلام کردیم که اگر قانون در این زمینه تغییر کند و راهکارهایی را به ما ارائه دهند، حاضریم داوطلبانه این موضوع را سریع اعمال کنیم. متاسفانه این اتفاق نیفتاده و مجبور به تمکین از قوانین جاری هستیم. اگر گشایشی شود به طور حتم تدابیری اتخاذ خواهیم کرد.
او تصریح کرد: نمی‌توان به فردی مجوز و صلاحیت فعالیت داده شود و از فروشگاه بخواهند که با او همکاری نکند. وقتی مجوز نشر یا تاسیس کتاب‌فروشی عرضه می‌شود، حتی شنیدم برخی از این ناشرها سهمیه کاغذ دولتی می‌گیرند؛ نمی‌توان از فروشنده خواست با آن ناشرها فعالیت و همکاری نداشته باشند. این موضوع باید از سرچشمه درست شود.
اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و به‌ویژه کارگروه صیانت از حقون ناشران، مولفان و مترجمان در این اتحادیه، سال‌هاست برای محدود کردن فعالیت ناشران کتاب‌ساز تلاش می‌کنند اما این کتاب‌سازها حق بسیاری از متخصصان را که در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند و زحمت می‌کشند، پایمال می‌کنند. با وجود نظارت‌ها و اقدامات جدی و قانونی کارگروه صیانت در همکاری با وزارت فرهنگ و ارشاد و پلیس امنیت، هنوز هم این دست از اقدامات ادامه دارد.
